Маўленчы этыкет – гэта выпрацаваныя правілы маўленчых паводзін, сістэма маўленчых формул. Веданне правіл маўленчага этыкету дазваляе чалавеку адчуваць сябе ўпэўнена, натуральна ў любой маўленчай сітуацыі, пры любых прафесійна-дзелавых абставінах. Захаванне маўленчага этыкету людзьмі лінгваінтэнсіўных прафесій (настаўнікамі, юрыстамі, журналістамі, палітыкамі, кіраўнікамі і інш.) спрыяе ўмацаванню і павышэнню ўзроўню маўленчай культуры ўсіх носьбітаў мовы.

Маўленчы этыкет мае нацыянальную спецыфіку. Веданне асаблівасцей этыкету свайго народа і народаў іншых краін, яго маўленчых формул, валоданне спецыфікай дзелавых стасункаў дапамагаюць пры выкананні прафесійных абавязкаў, устанаўленні кантактаў з калегамі, партнёрамі, чыноўнікамі і г. д.

Маўленчы этыкет, выбар маўленчых этыкетных выразаў вызначаюцца сацыяльным статусам чалавека, яго прафесіяй, нацыянальнасцю, узростам, полам, характарам, а таксама маўленчай сітуацыяй, умовамі зносін (публічнае выступленне, прэзентацыя, канферэнцыя, дзелавая сустрэча, кансультацыя і інш.)

У беларускай мове гістарычна склаліся наступныя віды формул маўленчага этыкету:

зварот: спадар, спадарыня, спадары, спадарства, панове, сябра, дружа, сябры, калегі, шаноўная грамада, паважаны, шаноўныя, цётка, цётачка, дзядзька, дзядзечка;

падзяка: Шчыры дзякуй! Вялікі дзякуй! Вельмі ўдзячны Вам! Дзякуй на добрым слове!;

знаёмства: Дазвольце адрэкамендавацца! Вельмі прыемна! Будзем знаёмы!;

прывітанне: Добры дзень! Добры вечар! Добрай раніцы! Маё шанаванне! Вітаю Вас! Прывітанне!;

развітанне: Да пабачэння! Усяго найлепшага! Да сустрэчы! Усяго Вам добрага! Да заўтра! Шчасліва! Пабачымся! Пакуль! Бывайце! Бывайце здаровы! Дазвольце з Вамі развітацца!;

прабачэнне: Прабачце! Прашу прабачэння! Даруйце, калі ласка! Выбачайце! Не крыўдуйце (не сярдуйце, не злуйцеся)! Даруйце (выбачайце), калі што не так!;

віншаванне: Віншую Вас! Жадаю Вам! Дазвольце павіншаваць! Са святам! Дасылаю Вам свае віншаванні! 3 юбілеем!;

згода, пацвярджэнне: Так. Але. Вядома! Зразумела! Пэўна ж! Добра, згода! Няма сумнення! Дамовіліся! Вельмі слушна! Слушная прапанова! Нельга не пагадзіцца! Праўда ваша!;

пажаданне: Смачна есці! Смачнага вам! Памагай Бог! Хай Вам шчасціць! Бывайце здаровы, жывіце багата! Добрай (гладкай) дарогі! Хай Вам лёс не здрадзіць! Спору ў працы! На здароўе!;

ветлівасць: Дазвольце спытаць і запытацца (увайсці, сесці, узяць)! Праходзьце, калі ласка! Запрашаем Вас! Прашу Вас! Не турбуйцеся! Не клапаціцеся! Як жыццё? Як працуецца? Як здароўе? Што чуваць? Як маецеся? Што новага?

Этыкет – гэта няпісаны кодэкс, які кожны чалавек засвойвае разам з культурай. Выконваць правілы маўленчага этыкету звычайна ніхто не патрабуе у загаднай або пісьмовай форме, але яны з’яўляюцца абавязковымі для кожнага, хто хоча наладзіць адносіны з іншымі людзьмі.

Вядома, нельга быць культурным чалавекам толькі на словах. Культура маўленчых паводзін фарміруецца ў комплексе з маральнымі нормамі і этычнымі прынцыпамі грамадства: ветлівасцю, карэктнасцю, далікатнасцю, сціпласцю, абавязковасцю, натуральнасцю, усім тым, што складае змест паняцця культура дзелавых зносін.

 

Пытанні для самакантролю:

1. Што такое маўленчы этыкет? Акрэсліце ролю маўленчага этыкету.

2. У чым заключаецца нацыянальная спецыфіка маўленчага этыкету?

3. На якія асноўныя групы дзеляцца формулы маўленчага этыкету? Якія формулы беларускага маўленчага этыкету вы ведаеце?

4. Якія формулы-звароты да асобы вы ведаеце ў беларускай мове, у іншых мовах?

 

Спіс выкарыстаных крыніц:

1. Сычанава, Н.М. Беларуская мова (прафесійная лексіка). Энергетыка: вучэб. дапам. / Н.М. Сычанава. - Мінск: РІПА, 2019. - 99 с.

2. Шабліцкая, Н.В. Беларуская мова (прафесійная лексіка). Будаўніцтва: вучэб. дапам. / Н.В. Шабліцкая. - Мінск: РІПА, 2020. - 131 с.

3. Шумчык, В.С. Беларуская мова (прафесійная лексіка). Вылічальная тэхніка: вучэб. дапам. / Ф.С. Шумчык, Н.М. Акуліч. - Мінск: РІПА, 2018. - 147 с.