3.5. Афіцыйна-справавы стыль

Афіцыйна-справавы стыль – адзін з функцыянальных стыляў літаратурнай мовы, які абслугоўвае афіцыйныя сферы грамадскай, дзяржаўнай і вытворчай дзейнасці чалавека. Гэты стыль рэалізуецца ў заканадаўстве, у справаводстве, у кіраўнічай і дыпламатычнай дзейнасці.

Афіцыйна-справавы стыль выкарыстоўваецца ў тэкстах законаў, загадаў, інструкцый, пратаколаў, дагавораў, пагадненняў, распараджэнняў, актаў, у справавой перапісцы ўстаноў, а таксама ў даведках юрыдычнага характару і інш. Нягледзячы на тое, што афіцыйны стыль больш падвяргаецца зменам пад уплывам сацыяльна-гістарычных зрухаў у грамадстве, ён вылучаецца сярод іншых функцыянальных стыляў мовы сваёй стабільнасцю, традыцыйнасцю, замкнёнасцю і стандартызаванасцю.

Адрозніваюць тры падстылі (разнавіднасці) афіцыйна-справавога стылю:

уласна афіцыйна-справавы (канцылярскі);

юрыдычны (мова законаў і ўказаў);

дыпламатычны.

Нягледзячы на адрозненні ў змесце і разнастайнасць жанраў, афіцыйна-справавы стыль у цэлым характарызуецца шэрагам агульных рыс. Да асноўных з іх адносяцца: стандартызацыя, дакладнасць, імператыўнасць, аб'ектыўнасць і дакументальнасць, канкрэтнасць, афіцыйнасць, лаканічнасць.

Стандартызацыя афіцыйнага маўлення – адна з найбольш прыметных рыс афіцыйна-справавога стылю. Для яе ўласціва:

шырокае выкарыстанне гатовых слоўных формул, трафарэтаў, штампаў;

імкненне да аднатыпнасці спосабаў выражэння думкі;

адсутнасць сродкаў моўнай выразнасці.

Дакумент – гэта тэкст, які рэгламентуе дзеянні людзей і валодае юрыдычнай значнасцю. Адсюль вынікае павышанае патрабаванне дакладнасці, якое прад'яўляецца да тэксту афіцыйна-справавых дакументаў. Адпавядаць гэтаму патрабаванню можа толькі пісьмовая мова, падрыхтаваная і адрэдагаваная. У вусным маўленні дасягнуць такой ступені дакладнасці практычна немагчыма з прычыны яе спантаннасці, варыятыўнасці.

Рэквізіт – гэта абавязковы інфармацыйны элемент дакумента, строга замацаваны за вызначаным месцам на бланку. Назва дакумента, дата, рэгістрацыйны нумар, звесткі пра складальніка і г. д. заўсёды размяшчаюцца ў адным і тым жа месцы.

Колькасць рэквізітаў бывае рознай і залежыць ад віду і зместу дакументаў.

Віды дакументаў

Заява – гэта пісьмовая просьба адной асобы (ці групы асоб) ва ўстанову, арганізацыю альбо да службовай асобы. У гэтым дакуменце звычайна просяць прыняць на вучобу, у члены арганізацыі, на работу, просяць вырашыць якое-небудзь пытанне.

Аўтабіяграфія – дакумент, у якім змешчаны афіцыйныя звесткі пра жыццёвы шлях (год і месца нараджэння, сацыяльнае становішча, адзначаюцца важныя вехі жыццёвага шляху чалавека), напісаныя ад першай асобы.

Даручэнне (даверанасць) – дагавор, у адпаведнасці з якім адзін бок (давярыцель) даручае другому боку (даверанаму) здзяйсняць ад яго імя і за яго кошт пэўнае (азначанае) юрыдычнае дзеянне.

Распіска – гэта дакумент з подпісам, які пацвярджае факт атрымання ад прыватнай асобы або ўстановы чаго-небудзь у часовае карыстанне (рэчы, дакументы, грошы), а можа і на пастаяннае карыстанне.

Загад – прававы дакумент, які выдаецца кіраўніком арганізацыі для вырашэння пэўных задач, якія стаяць перад дадзенай арганізацыяй.

Распараджэнне – прававы акт, які выдаецца кіраўніком арганізацыі або яго намеснікам для вырашэння аператыўных пытанняў асноўнай дзейнасці.

Рэзюмэ – дакумент, які змяшчае інфармацыю пра навыкі, адукацыю, вопыт і г. д. чалавека, які з’яўляецца кандыдатам на работу.

Аб’ява – дакумент, у якім паведамляецца пра што-небудзь.

Пытанні для самакантролю:

1. Ахарактарызунце афіцыйна-справавы стыль; акрэсліце сферу яго выкарыстання, у якой форме мовы (вуснай ці пісьмовай) рэалізуецца, назавіце асноўныя стылеўтваральныя рысы.

2. Што ўласціва для стандартызацыі?

3. Што такое дакумент?

4. Што такое рэквізіт дакумента?

5. Назавіце віды дакументаў.

Спіс выкарыстаных крыніц:

1. Беларуская мова (прафесійная лексіка). Транспарт: вучэб. дапам. / І.У. Будзько [і інш.]; пад агул. рэд. Л.А. Гіруцкай. Мінск : РІПА, 2019. - 223 с.

2. Шабліцкая, Н.В. Беларуская мова (прафесійная лексіка). Будаўніцтва: вучэб. дапам. / Н.В. Шабліцкая. - Мінск: РІПА, 2020. -131 с.

3. Шумчык, В.С. Беларуская мова (прафесійная лексіка). Вылічальная тэхніка: вучэб. дапам. / Ф.С. Шумчык, Н.М. Акуліч. - Мінск: РІПА, 2018. - 147 с.

4. Віды афіцыйна-справавых дакументаў, правілы іх афармлення [Электронны рэсурс].-Рэжым доступу: https://studfile.net/preview/7232992/page:53/. - Дата доступу: 10.01.2022.