Пры тым, што лексічнае ядро публіцыстычнага, як і любога іншага стылю складае канкрэтная лексіка, на лексічным узроўні можна вылучыць шэраг асаблівасцей:

Абстрактная лексіка (аб’ект, рэфлексія, асацыяцыя).

Ацэначная лексіка (патрыятызм – нацыяналізм, шпіён – разведчык, крывадушны – сумленны, змагар, распад – развал (СССР)).

Грамадска-палітычныя тэрміны (дактрына, грамадзянская супольнасць, абарона правоў чалавека, прававая дзяржава, інфармацыйнае грамадства).

Словы, ужытыя ў пераносным значэнні (гарэць (ідэяй), ватнік, жоўтая (прэса), перыфразы (агульнаеўрапейскі дом, крышталёвы сасуд, зялёныя чалавечкі, аксамітная рэвалюцыя).

Эўфемізмы (чалавек без пэўнага месца жыхарства замест бяздомны, клінінг, менеджар замест уборшчыца, менеджар па лагістыцы замест грузчык).

Штампы і клішэ, у якія пры частым паўтарэнні ператвараюцца вобразныя выразы, закліканыя павысіць пафаснасць тэксту (доблесная праца, невычарпальная крыніца натхнення, бессмяротны подзвіг, малая радзіма).

Інтэрнацыянальная лексіка (урбаністыка, кангламерат, абструкцыя, дыскрымінацыя).

Царкоўнаславянізмы, якія трапляюць перадусім у мову афіцыйнай прэсы пад уплывам рускай, дзе яны з’яўляюцца кампанентам так званага высокага стылю (вяшчаць, вузы (братэрства), ісціна, прах, скрыжалі, уладыка).

На словаўтваральным і марфалагічным узроўнях:

Вялікая колькасць складаных і складанаскарочаных словаў (самаідэнтыфікацыя, першавобраз, светаўспрыманне, дзяржзаказ).

Словы з інтэрнацыянальнымі часткамі/прыстаўкамі (экаежа, квазінавуковы, архіважны, псеўдагістарычны, паназіяцкі).

Аддзеяслоўныя назоўнікі (выкарыстанне, паглыбленне, пашырэнне, узаемадзеянне, атрыманне).

Словы з суфіксамі - аж (метраж, сабатаж, ажыятаж), - цыя (прафанацыя, рацыя, ізаляцыя), - ізм (гераізм, паразітызм, глабалізм, сексізм).

Дзеясловы загаднага ладу (спрабуйма, рабі/рабіце, чытайце/чытайма).

На сінтаксічным узроўні:

Апісальныя канструкцыі, у якіх значэнне дзеяслова-выказніка перадаецца праз апісальнае словазлучэнне “дзеяслоў + назоўнік” (рабіць акцэнт замест акцэнтаваць, аказваць уплыў замест уплываць, ажыццяўляць кантроль замест кантраляваць, прымаць удзел замест удзельнічаць).

Рытарычныя пытанні (Хто не любіць Радзіму?! Хто не ганарыцца сваімі продкамі?!).

Намінатыўныя сказы (Час Х. Маргіналы. Людзі навукі.).

У публіцыстычных тэкстах часта выкарыстоўваюцца як лацінскія прыказкі, прымаўкі і афарызмы, так і іх калькі або народныя адпаведнікі:

Novus rex, nova lex. – Новы цар – новы закон; Новы поп, новае і маўленне.

Homo homini lupus est. – Чалавек чалавеку воўк. Быка бойся спераду, а чалавека з усіх бакоў.

Aut Caesar, aut nihil. – Альбо Цэзар, альбо нішто. Альбо повен двор, альбо корань вон. Альбо грай, альбо грошы аддай.

Manus manum lavat. – Рука руку мые. Рука руку мые, нага нагу падпірае. Хвалі мяне сёння, а я цябе заўтра.

Festina lente. – Спяшайся павольна. Цішэй едзеш – далей будзеш. Ціхім крокам далей зойдзеш. Ідзі ціха, абмінеш ліха.

Адной з цікавых асабівасцей публіцыстычнай мовы пачатку ХХІ ст. з’яўляецца ўплыў постмадэрнізму, пашыранага ў сучаснай мастацкай літаратуры. Гэты ўплыў можа праяўляцца праз так званы інтэртэкст, які праз частковае абыгрыванне вядомых цытат, крылатых выразаў, прымавак далучае чытача да нейкіх культурных набыткаў мінулага і сучаснасці, уносячы кампанент гульні і іроніі. “Добрушскі сіндром” адсылае нас да стакгольмскага сіндрому. Постмадэрнісцкі кампанент разам з вялікай колькасцю інтэрнацыянальнай лексікі прыводзіць да значнай інтэлектуалізацыі сучаснага публіцыстычнага стылю.

 

Пытанні для самакантролю:

1. Назавіце лексічныя асаблівасці тэкстаў публіцыстычнага стылю.

2. Назавіце словаўтваральныя асаблівасці тэкстаў публіцыстычнага стылю.

3. Назавіце марфалагічныя асаблівасці тэкстаў публіцыстычнага стылю.

4. Назавіце сінтаксічныя асаблівасці тэкстаў публіцыстычнага стылю.

5. Як уплыў постмадэрнізму праяўляўся ў тэкстах публіцыстычнага стылю пачатку ХХІ стагоддзя?

 

Спіс выкарыстаных крыніц:

1. Сычанава, Н.М. Беларуская мова (прафесійная лексіка). Энергетыка: вучэб. дапам. / Н.М. Сычанава. - Мінск: РІПА, 2019. - 99 с.

2. Чатырка, Д.М. Беларуская мова (прафесійная лексіка). Грамадскае харчаванне: вучэб. дапам. / Д.М. Чатырка. 2-е выд., стэр. - Мінск: РІПА, 2018. -153 с.

3. Шпак, Т.Ю. Беларуская мова (прафесійная лексіка). Сельская гаспадарка: вучэб. дапам. / Т.Ю. Шпак. - Мінск: РІПА, 2019. - 299 с.

4. Тэорыя і практыка мовы. Публіцыстычны стыль [Электронны рэсурс]. - Рэжым доступу: https://www.movananova.by/zaniatki/teoryya-i-praktyka-movy-publicystychny-styl.html. - Дата доступу: 26.12.2021.