Галоўная»Тэарэтычны блок»Раздзел ІІ. Лексічная сістэма беларускай літаратурнай мовы»2.2. Спецыяльная лексіка

Раздзел II. Лексічная сістэма беларускай літаратурнай мовы

2.2. Спецыяльная лексіка

На сённяшні дзень у навуковой літаратуры не склалася адзінага азначэння паняцця “спецыяльная лексіка”. Навукоўцы па-рознаму тлумачаць гэтае паняцце. І некаторыя азначэнні можна выдзеліць:

Да спецыяльнай лексікі адносяцца словы, што ўжываюцца прадстаўнікамі пэўнай спецыяльнасці ці галіны навукі. Асноўнымі разрадамі спецыяльнай лексікі з’яўляюцца тэрміны, наменклатурныя назвы і прафесіяналізмы.

Да спецыяльнай лексікі адносіцца лексіка абмежаванага карыстання, якой карыстаюцца галоўным чынам толькі прадстаўнікі пэўнай галіны навукі, прафесіі ці роду заняткаў.

Спецыяльная лексіка – сукупнасць слоў і словазлучэнняў, што называюць прадметы ці паняцці, якія адносяцца да розных сфер працоўнай дзейнасці чалавека.

Пад спецыяльнай лексікай разумеецца ўся сукупнасць спецыяльных слоў, якія суадносяцца са спецыфічным аб’ектам.

Можна адзначыць, што ўсе вызначэнні ўтрымліваюць агульнае значэнне паняцця “спецыяльная лексіка” – гэта лексіка абмежаванага выкарыстання.

Асноўнымі разрадамі спецыяльнай лексікі з'яўляюцца тэрміны, наменклатурныя назвы і прафесіяналізмы.

Асноўнымі разрадамі спецыяльнай лексікі з'яўляюцца тэрміны, наменклатурныя назвы і прафесіяналізмы.

Тэрмін – гэта слова або словазлучэнне, якое абазначае спецыяльнае паняцце са сферы навукі, культуры, вытворчасці і заключае ў сабе дакладнае лагічнае азначэнне (дэфініцыю) гэтага паняцця. А ўжо сукупнасць тэрмінаў пэўнай галіны навукі, тэхнікі, культуры называецца тэрміналогіяй. Таксама тэрміналогіяй называюць усю сістэму тэрмінаў якой-небудзь канкрэтнай мовы.

Тэрмін - слова або словазлучэнне, якое абазначае паняцце спецыяльнай галіны ведаў або вытворчасці. Тэрмін уваходзіць ў агульную лексічную сістэму мовы, але толькі праз пасрэдніцтва пэўнай тэрміналагічнай сістэмы (тэрміналогіі).

Акрамя тэрмінаў, у спецыяльнай лексіцы прадстаўлены даволі шматлікі пласт так званых наменклатурных назваў (номенаў) – узнаўляльных моўных знакаў, што з'яўляюцца найменнямі адзінкавых паняццяў, а таксама канкрэтнай масавай прадукцыі, якая вырабляецца па пэўным узоры вызначаную колькасць разоў: бульба “Скараспелка”, ГАЗ-21, кіслата борная, помпавая станцыя СНП 50/80, пыласос “Тайфун”, цукеркі “Арахісавыя” і інш. Гэта сукупнасць назваў, якія ўжываюцца ў навуцы, тэхніцы, вытворчасці. Наменклатурныя назвы абазначаюць толькі канкрэтныя аб’екты вывучэння розных навук.

Прафесіяналізмы - неафіцыйныя словы і выразы, уласцівыя маўленню прадстаўнікоў пэўнай прафесіі або сферы дзейнасці.

Прафесійнай лексіцы ў значна большай ступені (у параўнанні з навуковай тэрміналогіяй) уласцівая экспрэсіўнасць, таму прафесіяналізмы выразна проціпастаўляюцца тэрмінам сваёй недакладнасцю і стылістычнай афарбаванасцю. Прыкладамі прафесіяналізмаў у мове электрыкаў могуць быць наступныя адзінкі: арэх – электратэхнічны сціск, времянка – часовая праводка, ВТО – часовая кропка асвятлення.

Пытанні для самакантролю:

Што такое спецыяльная лексіка?
Што такое тэрмін? Прывядзіце прыклады тэрмінаў і номенаў.
Чым прафесіяналізмы адрозніваюцца ад тэрмінаў?
Прывядзіце прыклады прафесіяналізмаў з розных сфер дзейнасці.

Спіс выкарыстаных крыніц:

Дзятко, Д. В. Беларуская мова (прафесійная лексіка): падручнік / Д. В. Дзятко, А. І. Забаштанская, Н.П. Лобань. - Мінск: Тетралит, 2013. - 288 с.
Лапкоўская, А. М. Беларуская мова (прафесійная лексіка): вучэбны дапаможнік / А.М.Лапкоўская. - Гродна: ГрДУ, 2009. - 271 с.
Лексікалогія сучаснай беларускай мовы / АН Беларусі, Ін-т мовазнаўства Я.Коласа / А.Я.Баханькоў

[і інш.]; навук. рэд. А.Я.Баханькоў. - Мінск: Навука і тэхніка, 1994. - 463 с.