Галоўная»Тэарэтычны блок»Раздзел І. Беларуская мова ў грамадстве»1.1. Мова ў грамадстве

Раздзел I. Беларуская мова ў грамадстве

1.1. Мова ў грамадстве

Мова – спарадкаваная сістэма гукаў, слоў, словазлучэнняў, сказаў.

Мова па сваёй сутнасці – з’ява сацыяльная, яна зарадзілася і развівалася ў працэсе сумеснай дзейнасці людзей.

Мова – найважнейшы сродак зносін паміж людзьмі. Дзеля таго каб існаваць, людзі павінны дамовіцца паміж сабою пра супольныя справы, размеркаванне абавязкаў і г. д. Ажыццяўленне падобнага тыпу патрэб дасягаецца пры дапамозе мовы. Мова ўзнікае з настойлівай патрэбы грамадства і ў грамадстве, гэта – сацыяльная з’ява. Мова аб’ядноўвае прадстаўнікоў народа ў адно цэлае, з’яўляецца адным з асноўных паказчыкаў адметнасці нацыі, этнасу.

Маўленне – працэс выкарыстання мовы. Маўленнем таксама называюць і вынік маўленчай дзейнасці.

Асноўныя функцыі мовы ў грамадстве

Прызначэнне мовы вельмі шырокае. Яна абслугоўвае непасрэдна (або апасродкавана) усе сферы чалавечага жыцця. Таму і функцыя ў яе не адна, а некалькі. Аднак найважнейшай з’яўляецца камунікатыўная, бо мова служыць сродкам зносін, сродкам людскіх дачыненняў, сродкам перадачы інфармацыі.

Мова выконвае яшчэ адну важную ролю ў жыцці грамадства. Яна называе прадметы і з’явы рэчаіснасці. Дзякуючы мове яны ўсведамляюцца намі як дыферэнцыраваная рэальнасць. Гэтая функцыя мовы называецца намінатыўнай.

Не менш важнай трэба лічыць і паняційную функцыю. Яна дазваляе чалавеку пазнаць свет, назапашваць, захоўваць і перадаваць свае веды, рабіць абагульненні і высновы ў выглядзе паняццяў, правіл, законаў.

Да асноўных належыць таксама экспрэсіўная функцыя. Яе прызначэнне – перадаваць думкі і пачуцці чалавека, яго псіхічны стан, светапогляд, адносіны да рэчаіснасці.

Чалавеку ўласціва пачуццё прыгожага, якое ён увасабляе ў творах як духоўнай, так і матэрыяльнай культуры. У сваёй маўленчай дзейнасці пры перадачы інфармацыі чалавек таксама імкнецца да таго, каб выклікаць у слухача (чытача) станоўчыя эмоцыі, пазітыўны настрой. Гэтую ролю мова выконвае дзякуючы эстэтычнай функцыі. Эстэтычная функцыя мовы найбольш поўна ўвасабляецца ў мове мастацкай літаратуры (прозе, паэзіі), сцэнічным маўленні.

Кожная функцыя мае сваю ролю ў мове, але ўсе разам яны служаць таму, каб мова магла быць эфектыўным і аптымальным сродкам зносін паміж людзьмі. Розныя функцыі мовы рэалізуюцца звычайна не паасобку, а ў адзінстве.

Фатычная – функцыя наладжвання кантактаў, рэгулявання адносін паміж людзьмі.

Акумуляцыйная – функцыя назапашвання, захавання традыцый, культуры, гісторыі, нацыянальнай свядомасці народа.

Для многіх моў свету ўласціва этнічная функцыя, калі мова выступае прыметай, сімвалам нацыі. Асабліва выразна гэта функцыя праяўляецца ў сітуацыях, дзе існуе культурна-моўная асіміляцыя аднаго народа другім.

Гіпотэзы паходжання мовы

Гіпотэза гукапераймання. Згодна з ёй мова ўзнікла ў выніку таго, што чалавек пераймаў гукавыя прыметы прадметаў.
Гіпотэза выклічнікаў. Гэта гіпотэза тлумачыць узнікненне мовы як рэакцыю чалавека на боль, страх, радасць.
Працоўная тэорыя. Мова ўзнікла ў працэсе працоўнай дзейнасці.
Гіпотэза Ф. Энгельса. Спачатку праца, а потым і членараздзельнае маўленне – два стымулы, пад уплывам якіх мозг малпы паступова пераўтварыўся ў чалавечы мозг.
Слова – дар Божы.

Пытанні для самакантролю:

Што такое мова? Што такое маўленне?
Пералічыце функцыі мовы.
Якая на вашу думку з’яўляецца самай галоўнай?
Пералічыце гіпотэзы паходжання мовы.
Прыхільнікам якой гіпотэзы вы з’яўляецеся і чаму?

Спіс выкарыстаных крыніц:

Шумчык, Ф.С. Беларуская мова (прафесійная лексіка). Вылічальная
Тэхніка: вучэбны дапаможнік / Ф.С. Шумчык, Н.М. Акуліч - Мінск: РІПА, 2018. - 147 с.
Беларуская мова (прафесійная лексіка) [Электронны рэсурс]. - Рэжым доступу: https://book.ggpek.by/belmova/teor/mova-dukho-ny-skarb-naroda/mova-i-sotsyum-funktsyi-movy-gramadstve. - Дата доступу: 16.12.2021.